ރޯދަ މަސް އައުމާއި އެކު އެންމެންގެ ދުލުން ރޯދަ ވިއްލަންޖެހޭ "ބަންގި" ވަޤުތުގެ ވާހަކަ ދެއްކުން އާންމުވެގެންދެއެވެ. އެނަމާދުގެ ނަން އެކި މީހުން ކިޔަނީ އެކި ގޮތަކަށެވެ. ރަނގަޅު ގޮތަކީ މަޤްރިބު ނަމާދު ތޯއެވެ؟ މަޢްރިބު ނަމާދު ތޯއެވެ. ނުވަތަ މަޣްރިބު ނަމާދު ތޯއެވެ؟ މި ތިން ނަމުގެ މާނަ އާއި އޭގެ ތަފާތަކީ ކޮބާތޯއެވެ. މިއީ ކޮށްލަން ރަނގަޅު ބަހުސެކެވެ.
މިސުވާލު އަޅުގަނޑަށްވެސް އަޅައިގަތީ ފޭސްބުކްގައި އެންމެ ގިނައިން އަޅުގަނޑު ބަލަމުން އަންނަ އެއް ފޭސްބުކް ގްރޫޕް ކަމުގައިވާ "ބަސް ޖަގަހަ" އިންނެވެ. ސަންގު ޓީވީގައި "މަޤްރިބު ނަމާދު" މިހެން ޖަހާފައިވާތީ އެކަމުގެ ބަހުސަކަށް ހުޅުވާލާފައިވާތީއެވެ. މިކަމާއި ގުޅިގެން މީގެ ވާނުވާ ބަލާލުން ވަރަށް މުހިންމެވެ.
މިމައްސަލާގައި އަޅުގަނޑުގެ ބައެއް ރައްޓެހިންނާއި މަޝްވަރާ ކޮށްލީމެވެ. ދިވެހިބަހުގެ ބޭފުޅުންނާއި ޢަރަބި ބަސް ކިޔަވާފައިވާ ބޭފުޅުންނާއެވެ. ބައެއް ބޭފުޅުންނަށް ބަހުސް ހުޅުވާލުމުން ޖަވާބެއް ނައެވެ. އަނެއް ބަޔަކު "ބަލާލަން ޖެހޭނީ" ކަމަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ކޮންމެއަކަސް އެކެއްގެ ފަރާތުން ހިތްހަމަ ޖެހޭ ވަރަށް މައުލޫމާތު ލިބުނެވެ.
"ދުނިޔޭގެ މަޝްރިޤާއި މަޣްރިބު..... އިރު އޮއްސެނީ ޣުރޫބް އައް ޝަމްސުން.... އިރު އޮއްސޭ ދިމާލުގައި އޮންނަނީ މަޣްރިބު... އިރު އޮއްސޭ ގަޑިއަކީ މަޣްރިބު ވަޤުތު... އެއީ އަރަބިން ލިޔާގޮތުންނަމަ مغرب" ކަމަށް މިބަހުސްގައި އެންމެ ފޯރީގައި ވާހަކަ ދެއްކެވި ބޭފުޅާ ޖަވާބު ދެއްވިއެވެ.
ތިކިޖެހި ތާނައިގެ ޤަވައިދަށް މިހާހިސާބުން ބަލާލަމާހެވެ. ޢަރަބި އަކުރު غ ދިވެހިން ލިޔާނީ "ޣ" މިހެންނެވެ. އަލިފުގެ މަތީގައި ނުކުތާ ޖަހައިގެންނެވެ. އެހެނީ ނަމާދުގެ ނަންކަމުގައިވާ مغرب ގައި ހިމެނެނީ غ އެކެވެ. އެހެންކަމުން ދިވެހިބަހުން مغرب ލިޔާއިރު ލިޔާނީ "މަޣްރިބު" މިހެންނެވެ.
ދެން އުފެދޭ ސުވާލަކީ މަޤްރިބު އަދި މަޢްރިބު ލިޔުމުން މައްސަލައަކަށްވަނީ ކީއްވެބާއެވެ؟
މަޤްރިބު:
"މަޤްރިބު" މިބަހަށް ބަލާލަމާހެވެ. "މަޤްރިބު" މިބަހުގައި "ޤ" މިހެން ލިޔުމުން އަރަބިން މިބަސް ލިޔަން ޖެހޭނީ "مقرب" މިހެންނެވެ. ތިކިޖެހި ތާނަ ބޭނުން ކޮށްގެން ލިޔާއިރު ޢަރަބި ބަހެއްގައި "ق" އައިސްފިނަމަ ދިވެހި ބަހުން ބޭނުންކުރާނީ "ޤ" އެވެ. ގާފު ގެ މަތީގައި 2 ތިކިއެވެ. މަޤްރިބު މިބަހުގައި "ޤ" ބޭނުން ކުރުމުން ދެން ނުކުންނަ މައްސަލައަކީ އަރަބި ބަހުގައި "مَقْرَبُ" ގެ މާނަ އަކީ "ކުރު މަގު" މިއެވެ. އެހެންވީމާ "މަޤްރިބު ނަމާދު" ކިޔާނަމަ އެނަމާދަށް ދިވެހިން މާނަ ކުރީމާ ކިޔަންޖެހޭނީ "ކުރުމަގު ނަމާދު" މިހެންނޫންތޯއެވެ. އެހެނަސް މިނަމާދުގެ ނަމަކަށް ދިވެހި ބަހުގައި ބޭނުންކުރަނީ "އިރުއޮއްސޭ ނަމާދު" އެވެ. އެހެންކަމުން "މަޤްރިބު ނަމާދު" ކިޔުމަކީ މައްސަލައެކެވެ.
މަޢްރިބު:
ދެން އޮތީ "މަޢްރިބު" މިބަހުގެ މައްސަލައެވެ. ދިވެހިން ލިޔެފައިވާ "މަޢްރިބު" މިބަސް ތިކިޖެހި ތާނަ ލިޔެފައިވާ ގޮތުން ތަރުޖަމާ ކުރާނަމަ ޢަރަބި ބަހުން ލިޔާނީ "معرب" މިހެންނެވެ. "ޢ" އެއީ ޢަރަބި ބަހުގައި "ع" އެވެ. އެހެންކަމުން މިހެން ލިޔުމުގައި ބަހުގެ ގޮތުންވެސް މައްސަލައެއް އެބައުޅެއެވެ. ދެން އޮތީ ބަހުގެ މާނައެވެ. "معرب" ގެ މާނައަކީ ކޮބާތޯއެވެ؟ މިސުވާލު އަޅުގަނޑާއި އެކު މިބަހުސް ކުރި އެކުވެރިޔާ ކުރެން އަހާލުމުން ޖަވާބު ދެއްވީ "معرب އަކީ ޢަރަބި ބަހުގައި އެލަފްޒެއްގެ ފަހު އަކުރުގެ ފިލި ބަދަލުވާ ލަފްޒު"ކަމަށެވެ. އެހެންކަމުން ލަފްޒީ ގޮތުން ބަލާއިރު معرب ނަމާދު ކިޔޭނެ ގޮތެއް ނެތެވެ.
އެހެންކަމުން "މަޢްރިބު ނަމާދު"ގެ މާނައަކަށް ވާނީ "ޢަރަބި ބަހުގައި އެލަފްޒެއްގެ ފަހު އަކުރުގެ ފިލި ބަދަލުވާ ލަފްޒުގެ ނަމާދު" ކަމަށެވެ.
"މަޤްރިބު ނަމާދު؟ މަޢްރިބު ނަމާދު؟ މަޣްރިބު ނަމާދު؟" ރަނގަޅު ގޮތަކީ ކޮބައިކަން އެނގިއްޖެއެވެ. ތިކި ޖެހި ތާނާގައި ބޭނުންކުރާ ގޮތާއި ލަފްޒީ މާނައިން ބަސް ބޭނުންކުރާނެ ގޮތް ސާފު ވެއްޖެއެވެ.
ދެން އޮތީ "ބަސް ޖަގަހަ" ގެ ބައެއް ޚިޔާލުތަކުގެ ވާހަކައެވެ.
އަފޭ އަފްރާ ލިޔުއްވާފައިވަނީ "ގ އާއި ޣ އޮޅޭ ކަމަށް ވާނަމަ ޢަރަބި އަކުރު ތިކި ޖަހައިގެން ތާނައަށް ކޮންވާރޓް ކުރުމުގެ ބަދަލުގައި އިރު އޮއްސޭ ނަމާދު ކިޔުން ކީއްތޯއެވެ." ރެކިބިޔާގެ ނާޖިހުގެ ބަހަކީ "ކޮންމެ އަކުރެއްގާ ނުކުތާ ޖެހިޔަސް މިތާ މީހުން ކިޔަނީ މަޤްރިބު ނަމާދު... އަފިރިން ކިޔަނީ މަޣްރިބު ނަމާދު" ކަމަށެވެ.
"ކޮންމެ ގޮތަކަށް ބަޔަކު ކިޔާ އުޅުނަސް، ތިކި ޖަހަންޔާ ޖަހަންވާނީ ޖަހަން އޮންނަ ހަމަޔަކުން" އަޅުގަނޑަށް ގްރޭޑް 1 ގައި ކިޔަވައިދެއްވި މުދައްރިސް މުހައްމަދު ރަބީޢު ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.
މިމައްސަލާގައި ތިޔަ ކިޔުންތެރިންގެ ޚިޔާލަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟
advertisment
މަޤްރިބު ނަމާދު؟ މަޢްރިބު ނަމާދު؟ މަޣްރިބު ނަމާދު؟ މި ތިން ގޮތް ވެސް ގޯސްކަމަށް ލަފާ ކުރެވެއެވެ. ރަނގަޅު ގޮތަކީ މަޣުރިބު ނަމާދު އެވެ.
ތިއަށް ޚިޔާލެއް ދިނުމުގެ ކުރިން ދިވެހި މުޖުތަމަޢުގައި ތިބާވަތުގެ އެންމެހައި ކަންކަމާއި ގޮތްތައް ބަދަލުވެ، އެކަންކަމަށް ދޭންޖެހޭ އަހްމިއްޔަތު ކަމާއި ކަމަށް ބަހައްޓަން ޖެހޭ ފަރުވާ ނުބެހެއްޓި ކަމުގެ ޝައުޤުވެރިކަން ގެއްލިދިއަ ސަބަބާމެދު އެއްޗެއް ބުނެލުން މާ މުހިންމުކަމުގައި ދެކެމެވެ.އެހެނީ ޖީލެއް އުފެދި ބޮޑުވަމުން އަންނަނީ އެޖީލުގެ ކުރިމަތީގައި އޮތް ޖީލު އެއީ މޫނުބަލާ ލޯގަނޑަކަށް ހަދައިގެން އެއިންފެންނަ ފެނުމެއްގެ އަލީގައެވެ. މި ދިވެހިރާއްޖެ ފެށުނީއްސުރެން 1980ގެ އަހަރުތައް ފެށުމާހަމައަށް ރާއްޖެ ދަތުރުކުރަމުން އައިސްފައިވަނީ ޤައުމިއްޔަތާއި. ޤައުމުގެ ވަހްދާނިއްޔަތު ހަރުދަނާ ގޮތެއްގައި ދަމަހައްޓަމުންނެވެ. އެގޮތުން ދިވަހިރާއްޖޭގެ ބަސް ކަމުގައިވާ ދިވެހިބަސް އޭގެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ދެނެގަތުމީ ދިވެހި އުންމަތުގެ ވާޖިބެކެވެ. ހަމައެހެންމެ ދިވެހިންނަކީ މުސްލިމުންކަމުގައި ވީހިނދު، އަދި ޢަރަބި ބަހަކީ މުޅި އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ބަސްކަމަށް ވުމުން، އަމިއްލަ ބަސްފިޔަވައި އެންމެ އިސްކަމެއް ދޭންޖެހޭ ބަހަކީ އަރަބިބަސް ކަމުގައި ވަނީ ވަރަށް ފުރިހަމައަށް ބަލައިގެންފައެވެ. އެގޮތުން ދިވެހިބަސް ލިޔާއިރު ސުކުން ކުރެވޭ “އާސީނުތަށީ” އަށް ފުރިހަމައަށް ސަމާލުކަން ދީނެވެ. ދިވެހިބަސް އުފެދިފައިވަނީ ކައިރި ޤައުމުތަކުގެ ބަހުގެ ތެރެއިން ކަމުގައިވިއަސްވެސް، ދިވެހިބަސް އެންމެ ބޮޑަށް ގުޅި ލާމެހިފައިވަނީ ޢަރަބި ބަހާއެވެ. އެގޮތުން ބަލާއިރު ދިވެހި ކޮންމެ މީހެއްގެ ނަމަކީ އަރަބިނަމެކެވެ. ލިޔެ ކިޔުމުގައިވެސް ބޭނުން ކުރެވޭ ޢަރަބި ލަފުޒު ވަރަށް ގިނަވާނެއެވެ. އެހެންވެ ދިވެހިބަހުން ލިޔުމުގައި ބޭނުންކުރެވޭ އާސީނުތަށި ފިޔަވައި އެހެން އަކުރަކަށް ސުކުން ކުރަން ދިމާވެއްޖިއްޔާ އެލަފުޒެއް ލިޔާނީ ސީދާ ޢަރަބި އަކުރުން ޢަރަބިކޮށެވެ. މިއީ ޤައުމުގެ ބަހާއި އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ބަހަށް ދިވެހިން ދީ އުޅުނު ޤަދަރާއި އެ ދެބަހަށް ކުރި އިޚްތިރާމެވެ. މި ނަންގަތް ނަންގަތުމުގެ ތެދު ދޮގު ބައްލަވައި ލެއްވުމަށް މީގެ ސާޅީހަކަށް އަހަރުގެ ލިޔުމެއް ހޯއްދަވާށެވެ. އެޒަމާންތަކުގައި ކިރިޔާވެސް ލިޔަން ކިޔަން ދަންނަ އެއްވެސް މީހަކު ޢަރަބި ލަފުޒެއް ދިވެހި ލަފުޒެއް ކިޔަން ނޭގޭ ހަމައެކަކުވެސް ނުހުންނާނެއެވެ. މިއަދު އުފަންވެ ހެދިބޮޑުވަމުން އަންނަ ޖީލާއި ހެދިބޮޑުވެފައިވާ ޖީލުތަކަށް ބައްލަވާށެވެ.އެއީ އަހުރެން ކުރިން ނަންގަތް ހަރުދަނާ ގޮތްތަކުން އެއްކިބާ ކުރުވައި، އެހެންގޮތަކަށް ބައްޓަންކުރުވުމުގެ މަޤްޞަދުގައި ސުކޫލުތަކުގެ ތެރެއިން ތަރުބިއްޔަތު ބަދަލު ކުރުވާފައިވާ ޖީލުތަކެކެވެ.އޭގެތެރެއިން ސަލާމަތްވި ބަޔަކު ސަލާމަތް ވިއެއްކަމަކު،ގިނަމީހުންނަކީ ޢަރަބި ލަފުޒެއް ކިޔަން ނޭގޭތާނގައި،ދިވެހިބަހުން ލިޔަންކިޔަން ނުދަންނަމީހުންނެވެ. ތާނަ އަކުރު ދަސްވެފައިވިއަސްވެސް އެތާނަ އަކުރު ގިނައިން ބޭނުންކުރަނީވެސް އިނގިރޭސިލިޔާށެވެ. އެހެންވީމާ ދަސްކޮށްދީފައި ނުވާއެއްޗެއް އެގޭނެ އެއްވެސް ގޮތެއް ނޯންނާނެއެވެ. ލިޔުމަށް ތަޢާރަފުކުރި ތިކިޖެހިތާނައިގެ ބޭނުން ނުހިފި އޮތީ ޢަރަބި ލަފުޒުތައް ޢަރަބިކޮށް ލިޔުމުގެ ށައުޤު އޮތްލެއް ބޮޑުކަމުންނެވެ. މިހެން އޮއްވައި އާސީނުތަށި ތަޅައިލާފައި ތިކިޖެހިތާނައިން ލިޔަން މަޖުބޫރުކުރުވީއެވެ.